‘‘Vroeger ging je op je 65ste in een bejaardentehuis wonen. Nu koop je een camper en ga je de wereld ontdekken.’’
AG NOVA is een architectenbureau uit Amersfoort. We spraken architecten Joris te Witt en Jeroen Osendarp van AG NOVA over de grijze golf en hoe zij hier als architecten mee omgaan. Nu én in de toekomst.
Samen stimuleren
Jeroen: ‘Er komt een enorme grijze golf op ons af. Tegelijkertijd neemt het aantal mensen dat voor deze mensen kan zorgen af. De industrie zou in dit soort gevallen kiezen voor centralisatie. Zo heb je alles bij elkaar en kun je efficiëntst handelen. Eén verschil: mensen zijn geen producten.’ ‘Ze willen niet meer in dat bejaardentehuis gepropt worden. Daardoor blijven ze eigenlijk te lang in hun eigen woning zitten. Zodra deze mensen thuiszorg nodig hebben, zie je verzorgers van hot naar her rijden om te helpen. Een zekere vorm samenwonen is daarom juist heel goed: ten eerste maakt het de zorg beter te behappen.' 'Daarnaast voorkomt het eenzaamheid en stimuleert het doorstroming op de woningmarkt. De vraag is alleen… hoe krijgen we mensen zo ver?’
"Wanneer het voelt als een verpleeghuis willen mensen er niet heen. Het moet voelen als een plek waar ze wél gezien willen worden."
Joris: ‘Dat verschilt natuurlijk per situatie. Wat je ziet, is dat mensen nog maar moeilijk vrijwillig verhuizen als ze al heel lang in hun eigen huis wonen. Maar zijn ze nog jonger, goed ter been en in staat een sociaal netwerk op te bouwen? Dan willen ze best naar een kleinere woning met voorzieningen als een lift, gedeelde tuin en leuke horeca. Daar is leven in de brouwerij en veel comfort. Dat voelt dan zeker niet als een bejaardentehuis.’ Jeroen: ‘Juist dit blijft wel echt heel precair, hoor. Wanneer het voelt als een verpleeghuis willen mensen er niet heen. Het moet voelen als een plek waar ze wél gezien willen worden. Vergelijk het maar eens met een cruise… waarom vinden ouderen dat zo prettig? Allereerst zie je natuurlijk veel, je wordt goed verzorgd, je kunt restaurants kiezen. Maar bovenal heeft het allure! Daarom is bij dit soort projecten een goede positionering en branding heel belangrijk. In Lelystad zijn we nu echt aan het nadenken over het verpleeghuis van de toekomst.’
↑ Joris te Witt van AG NOVA
Hoe ziet het verpleeghuis van de toekomst eruit? Jeroen: ‘Doordat de huisvestingscomponent van de WLZ vanaf 2024 met 8% omlaag gaat terwijl de bouwkosten stijgen, moeten we creatief zijn. Dit in combinatie met individualisering en het feit dat mensen steeds ouder worden, zorgt dat we kijken naar hele kleinschalige verpleeghuizen.’ ‘Deze opereren als een soort moederschip met een aantal satellieten eromheen. Deze satellieten zijn dan zelfstandige woningen. Als het nodig is, kunnen mensen daar verpleeghuiszorg krijgen.’ ‘Een ‘woonzorgzone’ noemen we deze verzameling van gebouwen. Ook de buurt betrekken we erbij, met bijvoorbeeld een huiskamer waar buurtbewoners welkom zijn. Deze plek moet dan ook gewoon hip zijn. Zodat je niet sneu bent als je daar zit, maar waar je gewoon graag komt voor een goede koffie of om te flexwerken.’
↑ Jeroen Osendarp van AG NOVA
“Eigenlijk wil je het dorp of de buurt van vroeger weer terug krijgen. Dat wat we verloren hebben willen we stiekem wel weer terug”
- Joris te Witt -
Welke trends zie je nog meer? Joris: ‘Een trend die we ook zien, is dat de vraag die we vanuit de horeca krijgen steeds meer op de vraag vanuit de kantoorwereld lijkt. Als jij aan iemand vraagt: ‘Waar kun je het beste werken’? Dan is er bijna niemand die zegt ‘op een kantoor.’ Ze zeggen bijna vaker ‘in een cafe’ of ‘in een restaurant’. Je merkt dat een kantoor meer op de horeca gaat lijken, en horeca zich meer richt op werkenden. Denk aan afgeschermde plekken waar mensen fijn kunnen vergaderen en werken.’
‘Ook andere buurtfuncties passen goed bij dit soort woonzorgzones. Dus naast een koffietentje kun je denken aan de fysio, een kapper, een huisarts, winkeltjes, noem maar op.
'Ook bouwen we er weer woningen naast, bijvoorbeeld voor studenten die er een bijbaantje hebben of hun koffie kunnen halen. Zo maken we het echt heel openbaar. Dan zie je dat de doelgroepen gaan mengen. Deze mix aan doelgroepen zorgt ook voor een divers zorgaanbod.' 'En als bewoners achteruit gaan, is er de expertise in de omgeving om ze toch goed te verzorgen. Het bij elkaar brengen van die groepen in een woonzorgzone levert dus echt wel een kwaliteitsslag op voor de zorg.'
Use it or lose it Joris: ‘Ook binnen de gebouwen houden onze ontwerpen rekening met de vitaliteit van de bewoners. Door bepaalde looproutes te ontwerpen, blijven mensen fitter. ‘Use it or lose it’, zeggen we wel. Dus ze in beweging houden is heel belangrijk.’ Jeroen: ‘Precies! Het gaat dus nadrukkelijk niet alleen om de buitenkant. Alles wat niet direct met wonen te maken heeft, proberen we uit het zicht te houden. Dus logistiek als de was, de maaltijddienst en alles wat er binnenkomt aan goederen werken we weg in de coulissen. Dat mes snijdt aan twee kanten. Ten eerste stoor je de mensen niet in hun dagelijkse leven. Daarnaast is het super efficiënt voor de logistieke medewerkers. En… het voelt ook extra luxe! Eigenlijk is dit geïnspireerd op een goed hotel. Daar onttrekken ze facilitair ook vaak aan het oog.’ Joris: ‘Qua sfeer heb je verschillende smaken, dus daar houden we rekening mee. De één is gevoelig voor prikkels, de ander houdt juist van een gezellige drukte. Zo ontwerpen we plekken die heel levendig zijn. Zo kun je lekker zitten bij de entree. Maar ook maken we plekken waar je voor je rust komt met een mooi uitzicht op het groen. Zo hebben bewoners ook echt iets te kiezen.’
‘Eigenlijk ga je in een buurt wonen waar je lang mee kan. Juist omdat je later misschien zorg nodig hebt. Wijken waar genoeg voorzieningen zijn zodat je niet eenzaam bent en waar je zorg krijgt als het nodig is. Bovendien: waar het niet dus niet stigmatiserend is om te gaan wonen. Dat soort woonzorgzones zijn de toekomst van de zorg.' Jeroen: ‘En volgens ons dé manier om die enorme bulk aan te kunnen. En als die bulk weer voorbij is, moeten we natuurlijk zorgen dat die woningen weer voor ‘normaal’ gebruik geschikt zijn.’ Joris: ‘Ook daar houden we in de ontwerpen dus rekening mee. Zo kun je flexibel op- en afschalen. Een bepaalde verdieping kan dan weer van zorg- naar reguliere woningen gaan. Daarbij is het wel belangrijk dat we rekening houden met bijvoorbeeld de entreemogelijkheden en de uitstraling. Zo zorg je ervoor dat het gebouw aantrekkelijk is én blijft. Zo kunnen deze woonzorgzones erg lang mee. Wat weer zeer duurzaam is.’
Interessante weetjes... Wist je dat… architecten steeds meer gedragswetenschappers worden? Naast esthetiek is ook functioneren minstens zo belangrijk. Ook specifieke effecten op bijvoorbeeld mensen met dementie, nemen ze mee in hun ontwerpen. Denk aan:
1. Glas aan het einde van een gang leidt tot situaties met veel tegenlicht. Gezonde mensen herkennen dit als ‘een mens’. Mensen met dementie zien echter schimmen op zich afkomen en dat kan zeer beangstigend werken. Dus voorkomen we glas aan het einde van de gang, en zorgen we voor een andere manier van lichtinval.
2. Geef je een deur dezelfde kleur als de wand? Dan valt deze weg voor mensen met dementie. Dus wil je dat die deur opvalt? Dan kies je juist een contrasterende kleur.
3. Wegwijsbordjes moeten lager hangen voor oudere mensen. Ze lopen namelijk steeds meer voorovergebogen en missen borden die hoog hangen.
